1 Nisan 2008 Salı

ZİHİNSEL ENGELLİ ÇOCUKLARIN ÖZELLİKLERİ

Her şeyden önce bilinmelidir ki, zihinsel engelli çocuklarda normal çocuklar gibidir. Onlarda normaller gibi yeme, içme, cinsellik, sevme, sevilme, başarılı olma, kabul görme, toplumda kendine uygun bir işe sahip olma gibi biyolojik, psikolojik ve sosyal ihtiyaçlarının karşılanmasını isterler. Farklılıkları beden, zihin ve sosyal gelişimlerinde olan ve kendi ellerinde olmayan gerilikleridir. Şüphesiz ki bu farklılıkları onları toplumdan ayırmak için kullanılamaz. Yapılması gereken şey onların yetenekleri ölçüsünde eğitmek ve topluma yararlı kılmaktır. Zihinsel engellilerin özelliklerini 6 kısımda incelemek mümkündür.

    1. Bedensel ve devimsel özellikleri
    2. Zihinsel özellikleri
    3. Sosyal özellikleri
    4. Kişilik özellikleri
    5. İş ve çalışma özellikleri
    6. Geldikleri ailelerin özellikleri

A. ZİHİNSEL ENGELLİLERİN BEDENSEL VE DEVİMSEL ÖZELLİKLERİ
Zihinsel engellilerin büyük bir kısmında zihinsel engellilere özgü beden özellikleri görülmemektedir. Ancak klinik tür zihinsel engellilerde (mongoloid, kreten, hidrosefal ve mikrosefallerde) bu tipik özellikler görülüyor. %15-25 arasında bir oranda farklı beden özelliklerine rastlanmaktadır. Başlıca bedensel ve devimsel özellikler şunlardır ;

  1. Kretenlerde az troid salgısı nedeniyle beden gelişimi tamamen duraklayabilir.
  2. Mongoloid tip zihinsel engellilerde boy kısa, gözler çekik, parmaklar kısa, kalın, boyun kısa, dil ufak ve yarıklı, el ayasında da tek çizgi özelliği görülmektedir.
  3. Hidrosefallerde baş belirgin şekilde küçüktür.
  4. Mikrosefallerde baş belirgin şekilde küçüktür.
  5. Zihinsel engellilerde diş deformasyonları fazladır. (diş üzerinde anormallik, diş çürümeleri)
  6. Beden gelişimi ağır seyreder, yaşıtlarından zayıf ve kuvvetsizdirler.
  7. Yaşıtlarına göre daha sık hastalanırlar. Çeşitli sağlık problemleri görülür. Dirençsizdirler. Bu özellikte olumsuz çevresel faktörlerinde rolü olmaktadır.
  8. Görme ve işitme gibi ek bedeni özürlere daha sık rastlanır. Çünkü zihinsel engelliliğe neden olan etkenler işitme ve görme merkezlerini de olumsuz etkileyebilmektedir.
  9. Zihinsel engelliler büyük ve küçük kaslarını kullanmada beceriksizlik gösterirler. El ve göz koordinasyonlarını geç ve güç sağlarlar. Ritimlere uymada zorlanırlar. Bu alanda başarılı olmaları için ise çok alıştırma ve teşvik gerektirirler.
  10. Koordinasyona dayanan komplex hareketlerde belirli derecede gerilik gösterirler. Genel fiziki hareketlerinde acaiplikler görülür. Bu vasıflarda gelişime olanak vermeyen çevrenin de rolü bulunmaktadır.çünkü gelişmeleri için sık alıştırma gerekmekte ancak çoğu zaman çevre bu olanağı sunmamaktadır.

B. ZİHİNSEL GELİŞİM ÖZELLİKLERİ
Zihinsel engellilerin en belirgin özelliklerinden birisi zihin gelişim ve fonksiyonlarında yaşıtlarından geri olmalarıdır. Zihinsel engellilerin zihin gelişimleri ve fonksiyonları yavaş ve geç gelişir. Başlıca zihinsel özellikleri şunlardır ;

  1. Akademik kavramları geç ve güç öğrenirler: En az yetenekli ve başarısız oldukları alandır. En çok sıkıntı çektikleri çalışmalar bunlardır. Çabucak paniğe kapılır ve başarısız olurlar. Başarı fazla sabır ve tekrar gerektirir.
  2. Dikkat süreleri kısa ve dağınıktır: Ders konusu ne kadar cazip olursa olsun etkinliklere katılma süreleri kısa olmaktadır. Dikkat sürelerini artırabilmek için çalışmaların sık sık değiştirilip ilgi çekici hale getirilmesi gerekmektedir.
  3. İlgileri kısa sürelidir daldan dala sıçrar: Çok ilginç buldukları çalışmalarda bile kısa bir süre sonra bıkarlar. İlgilerinin uyanık tutulabilmesi için etkinliklerin ilginç hale getirilmesi gerekmektedir.
  4. Soyut kavramları çok geç ve güç kavrarlar: Somut kavramları daha kolay ve iyi kavrarlar. Bunun için soyut kavramlar somutlaştırılarak öğretilir.
  5. Zaman kavramları çok geç ve güç gelişir: Saat, gün, hafta, ay ve yılı kavratmak ileri yaşlarda mümkün olabilir.
  6. Konuşmaya geç başlarlar: Konuşma gelişimleri zeka gerilik dereceleriyle orantılı olarak yavaş gelişir. Bu nedenle yaşıtlarından küçük olanlarla konuşmak isterler. Konuşma zekaya bağlı olarak gelişir. Onun için geç konuşma önemli bir gerilik belirtisidir.
  7. Genelleme yapamazlar: Bilgileri yalnız öğrendikleri durumlarda kullanırlar. Köpeğe hayvan diyebilir ancak karınca hayvan değildir diyebilir.
  8. Kazandıkları bilgileri transfer etmede çok güçlük çekerler: Öğrendikleri bilgileri benzer durumlarda uygulayamazlar. Örneğin bir vidayı açmak için tornavida bulamadığında tornavida işlevini görecek bozuk para, jeton vb. şeyleri kullanmayı düşünemezler.
  9. Yeni durumlara uymada çok zorluk çekerler: Sınırlı yeteneğe sahip olduklarından yeni durumlara uymaları geç ve güç olur. Bu nedenle başarısızlıktan çekindiklerinden her yeni etkinlik karşısında gerginlik, direnme ve kaçma eğilimi gösterirler. Bu gibi durumlarda onlara destek olacak anlayışlı birinin yanlarında olmasını isterler.
  10. Kolayca yorulurlar: Zihinsel engellilerin en belirgin özelliklerinden biride çalışmaları sırasında çabucak yorulmaları ve faaliyeti bırakmalarıdır. Özellikle etkinlikler onlar için güç geliyor ve başaramıyorlarsa yaptıkları işi derhal bırakmak isterler. Onun için çalışmalarda ilk girişimin başarılı olması için onları yapabilecekleri noktadan başlatmak çok önemlidir. Başarılı olmak onda ben yapabiliyorum güvenini sağlar.
  11. Kendilerinden küçükler ile ilişki kurmayı ve oynamayı tercih ederler: Bu çocukların konuşma, ilgi, zeka, sosyal ve bilgi seviyeleri yaşıtlarından geri olduğundan kendi seviyelerinde anlaşabilecekleri takvim yaşları küçük, normal çocuklarla oynar ve arkadaşlık ederler. Aralarında seviye farkı olduğu için yaşıtlarını tercih etmezler. (zihinsel engelliliğin önemli belirtisi) Bu nedenle onları bu konuda ayıplamak ve önlemeye çalışmak yarardan çok zarar verir.
  12. Gördükleri, duydukları şeyleri çabucak unuturlar, bellekleri zayıftır: bu durum zihinsel engellilerin karakteristik vasıflarından biridir. Hangi yol ve duyu organı ile alınırsa alınsın verilen uyaran ve bilgileri kısa zamanda unuturlar. Uyaranların iz bırakması için aynı şeyi değişik yer, zaman, durum ve şekilde yeteri kadar ve usanmadan tekrar etmek gereklidir.
  13. Yakın şeylere ilgi duyarlar, uzak gelecekle ilgilenmezler: Etkinliklerin sonunda duyacakları haz ya da kazanacakları ödül onlar için önemlidir. Okuma yazma öğrenmek, iş sahibi olmak, ailenin geçimini sağlamak gibi uzak gelecek onları fazla ilgilendirmez. Senin bu öğrendiğin iş ilerdeki yaşamın için gereklidir, daha çok çalış gibi telkinler onları etkilemez. Onlar için etkinlik sonunda alacakları ödül önemlidir.
  14. Algıları, kavramları ve tepkileri basittir: Eşya, olay ve durumlarla ilgili ayrıntılı algı ve kavramları çok basittir. Bu durum akılda tutma ve hatırlama yetenekleriyle ilgilidir. Onun için öğretilecek şeyin en önemli özelliklerini içeren algı ve kavramların öğretilmesine önem verilmektedir.
  15. Duygu ve düşüncelerini açık ve bağımsız olarak ifade edemezler: Sahip oldukları konuşma, hafıza, yeni durumlara uyma ve algılama yetersizlikleri nedeniyle duygu ve düşüncelerini bağımsız ve açıkça anlatamazlar. Bu durumda kendilerini ifade etme fırsatının verilmemiş olmasının da rolü vardır. Duygu ve düşüncelerini kelimeler yada kısa cümlelerle ifade ederler. Bunların doğruluğunun onaylanmasını ve teşvik edilmeyi beklerler. Bunun için eleştirmemek ve kendilerini ifade etmelerini teşvik etmek çok önemlidir. Ana-baba ve öğretmenler hayallerindeki ideal insanın özelliklerine göre ayarlanmış bir eğitimden uzak durulmalıdır.

C. SOSYAL GELİŞİM ÖZELLİKLERİ

  1. Kendilerinden yaşça küçük olanlarla ilişki kurarlar: Bu çocukların sosyal gelişimleri geri ve yavaş olduğundan kendilerinden yaşça küçük sosyal seviyede benzerlik gösterenlerle sosyal ilişkiler kurmayı tercih ederler.
  2. Yakın çevresindekilerle yakın dostluk kuramazlar: Kendilerinin sahip olmadığı şeylere ortaklaşa sahip olmak, dostluk kurmada önemli bir etkendir. Genellikle yakın çıkarlar ortadan kalkınca dostlukta biter. Bu nedenle kurdukları dostluklar kısa sürelidir. İnsanların birbirlerine ihtiyaçları olduğunu kavratmak çok çaba ve sabır gerektirir.
  3. Sosyal ilişkilerde daima başkalarına tabi olmak isterler: Özgüven ve yetenek yetersizlikleri nedeniyle lider olmak istemez ve sorumluluktan kaçarlar.
  4. Oyun ve toplum kurallarına uymakta zorluk çekerler: yeteneklerindeki sınırlılıklar onların kurallara uymalarında da sıkıntı yaratır. Bunun sosyal yaşıtlarından uzak utulmalarıyla da ilişkisi vardır. Kurallar basitleştirilerek onların anlayacakları ve başarı sağlayacakları şekilde öğretilmelidir.
  5. Nezaket ve görgü kurallarına uymada gerilik gösterirler: Sosyal beceriler sosyal ortamlarda öğrenilir. Bu çocuklar bu ortamlardan uzak tutuldukları için bu kuralları öğrenmede geri kalırlar. Kuralları basitleştirerek ve bol sayıda yaşantı sağlanarak azami gelişim sağlanır.
  6. Sosyal faaliyetlere karşı ilgileri azdır. Çok az sayıda sosyal faaliyetlere katılırlar : İlgiyi alınan haz artırır, elem ise azaltır. Çocuk sürekli sosyal yaşıtlarından uzak tutulursa bu hazzı tadamaz. Bu normal çocuk içinde geçerlidir. Dans bilmeyen kimse danslı toplantılara katılmak istemez.
  7. Sosyal ilişkilerde bencildirler: her şeyin kendilerine ait olmasını isterler. Bir şeyi başkalarıyla paylaşmaya yanaşmazlar.
  8. Sosyal ilişkilerinde kendilerini grupta kabul ettirecek becerileri azdır: Örneğin komiklik, espri, taklit, fıkra, oyun vb. diğer sosyal hünerleri kendilerini grup içinde aratacak düzeyde olmadığından grup tarafından aranmazlar. Bu yetersizlikler normal çocuk için de söz konusu olabilir. Sosyal gelişme için çeşitli sosyal yaşantıların sağlanması gerekmektedir. Çocuk, aile, okul ve yakın çevrede sınırlandırılmamalı ve izole edilmemelidir. Sosyal davranışların kazandırılmasında özellikle seviyelerine uygun noktadan başlanmalı ve daha karmaşık becerilere doğru gidilmelidir. Sosyal yaşantılar genişletilmelidir.

D. KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ
Kişilik bir yönüyle tüm özelliklerin özetidir. Zihinsel engellilerin ana kişilik özelliklerini şu şekilde özetlemek mümkündür.

  1. Kendilerine güvenemezler: Başkalarına dayanmayı tercih ederler. Bağımsız hareket etmekten çekinirler.
  2. Sebatsızdırlar: Kolaylıkla cesaretleri kırılır.
  3. Bir amaca ulaşmak için kuvvetli hisler duymazlar: Olursa olur olmazsa olmaz boşver deme eğilimi taşırlar. Başarısızlık halinde hemen yılgınlık gösterirler
  4. Geç ve güç dostluk kurarlar: Dostluk süreleri kısadır.
  5. Sorumluluk olmaktan kaçınırlar, başkalarına uymayı tercih ederler.
  6. Başkaları kendileri için önemli değildir: İlgi ve saygı duymazlar.
  7. Kendi kendilerine bir işe başlama arzusu göstermezler: Belli bir amaca yönelmeleri çok azdır.
  8. Duygu ve düşüncelerini ifade etmede duygusal bozukluklar gösterirler: (Bazen kızarıp köpürmek, kırmak, dökmek, saçmak, bazen de tam duyarsız kalmak şeklinde davranışlar gösterirler.)

E. İŞ VE ÇALIŞMA ÖZELLİKLERİ

  1. Zihinsel engellilerde bir iş sahibi olmak isterler.
  2. Bir çok işleri yapabilir ve meslek sahibi olabilirler. (Ancak bazıları da sürekli kontrol altında bulunmayı gerektirebilir.)
  3. Bir işi öğrenirken onun basit bölümlere ayrılmasını isterler. Önce kısım kısım sonra bütün olarak öğrenirler.
  4. Özellikle monoton işleri yapmaktan hoşlanırlar. Normaller gibi bıkmazlar. Hile yapmayı bilmezler, alıştıkları gibi davranırlar.
  5. İşlerine çok bağlıdırlar. İşe tam zamanında gelir ve zamanında ayrılırlar. Kurallara tam uyarlar.
  6. İyi eğitilirlerse iyi iş ve çalışma alışkanlıkları kazanırlar.
  7. Başarılı oldukları işlerinden gurur duyarlar.
  8. Bir sıkıntı yada problem halinde yanlarında yardım edecek birini görmek isterler.
  9. Zihinsel engelliler daha yavaş düşünüp kavradıklarından sözel açıklamalar onlar için anlamsız kalır. Bu nedenle yaparak , yaşayarak öğrenmede başarılı olurlar.
  10. İşe başlatılmaları çok zaman alır ve sabır ister.
  11. Başkalarının kendiliklerinden öğrendiği şeyleri öğretirken basit yollardan anlatmak gerekir.
  12. Biranda birkaç husus anlatılması kafalarını karıştırır. Onun için her husus ayrı ayrı anlatılmalı ve somut olarak gösterilmeli.
  13. Başarısızlığa düştüklerinde hemen güvenlerini kaybederler. Onun için başarı seviyeleri önceden tespit edilmelidir.

F. GELDİKLERİ AİLELERİN ÖZELLİKLERİ

  1. Ailelerin %90’ ından fazlası ekonomik ve kültürel yönden düşük düzeydedir.
  2. Ailede çocuk sayısı genellikle fazladır. Bu da çocuğun yeterli ilgi ve bakım görmesini engellemektedir.
  3. Çoğunlukla ana-baba bir işte çalıştığından çocuk evde yeterli ilgi, bakım ve sevgiyi görmemektedir.
  4. Boşanma ya da ölüm nedeniyle annenin yokluğu sık rastlanan bir durumdur.
  5. Genellikle ana-baba eğitim seviyesi yoktur veya çok düşüktür.
  6. Evde çocuğun zekasını uyaracak radyo, televizyon, kitap, dergi, gazete vb. uyaranlar yoktur veya çok azdır.
  7. Anne-baba arasında çoğu zaman geçimsizlikler bulunmaktadır. Bu da çocukların istenmemelerini ve ihmal edilmesini doğurmaktadır.
  8. Çocuğun yaşadığı çevre çoğu zaman fakirdir ve gelişime katkıda bulunmamaktadır.
  9. Anne-babalar çoğu zaman yaşlıdır. (37 ve 17 yaştan önceki doğumlar risklidir.)

G. DİL GELİŞİM ÖZELLİKLERİ

  1. Zihinsel engelliler gerek fakir çevre ve gerekse okuldaki başarısızlık sonucu dil yeteneklerinde belirli şekilde gerilik gösterirler. Bir gruba uymada, başkaları ile ilişki kurmada, anlaşmada, okuldaki gelişimde, okumanın öğrenilmesinde şüphesiz ki dilin çok önemli bir görevi vardır.
  2. Zihinsel engellilerin dil kavramları çok zayıftır. Kısa ve uygunsuz cümlelerle konuşurlar.
  3. Zihinsel engelliler konuşmada kelimeleri açık ve doğru söylemede ve telaffuzda belirgin bir şekilde gerilik gösterirler. Bu hataların mümkün olduğu kadar düzeltilmesi ve geliştirilmesi gerekir.
  4. Hemen hemen bütün zihinsel engelli çocukların konuşma problemi vardır. Bu yüzden hayatta en çok kullanılan kelimelerin öğretilmesi gereklidir.
DİLİN GELİŞTİRİLMESİNDE KULLANILABİLECEK BAZI ETKİNLİKLER
  1. Çocuklar günlük yaşam ve yaşantıları ile ilgili konularda serbest konuşmalara teşvik etmek. (Evleri o gün gördükleri, duydukları olaylar, hava durumu, sağlık durumu, arkadaşları, okulda o gün olan bir olay vb. hakkında olabilir.) ÖRNEK : Senin baban ne yapar? Cevap çalışır olabilir. Ek olarak nerede çalışır? Muhtemel cevap dükkanda olabilir. Ek olarak ne yapar? Elbise diyebilir. Şimdide bütününü söyle dendiğinde “ benim babam dükkanda elbise diker veya yapar” diyebilir. (Bütün cümle soru sorma ile çıkartılabilir.)
  2. Çocuğun bir iş yapmasını istemek ve yaptığı etkinlik hakkında konuşturmak. ÖRNEK: “ Ferda dolaba git, ordan iki tebeşir al, Mehmet ve Ali’ ye ver.” Denilir. Çocuk bu işi yapınca ne yaptığı sorulur. Ferda ne yaptın? Muhtemelen yaptığı işi sıralayacaktır. Böylece hem yönergeler izlettirilir hem de yapılan iş uygun cümlelerle açıklatılmış olur.
  3. Dil ve dil kavramlarını geliştirmede kitaplar ve resimlerden yararlanılır. Bu konuda ilginç resim ve kitaplardan yararlanmak mümkündür. ÖRNEK : Bir renkli kuş resmini bul veya göster denilir. Çocuğun yabancı olduğu veya ilk karşılaştığı “kanat”, “gaga”, “kuyruk” hakkında konuşmalar yapılır ve kelime hazineleri zenginleştirilmeye çalışılır.
  4. Geziler ve seyahatler düzenlemek ve çocukları ve çocukları bunlar hakkında konuşturmak. Örneğin parkta, çarşıda, mağazada, pazarda, piknikte uygun yaşantılar sağlanır ve çocukların ilgi duydukları şeyler hakkında soru sormaları veya ilginç konuşmalar yapmaları sağlanır.
  5. Hikayeler anlatmak. Önce kısa ve ilginç hikayeler anlatılır sonra bunları anlatmaları istenir. Böylece dinleme ve anlatım yetenekleri geliştirilmeye çalışılır.
  6. Parmak oyunları, kafiyeli şeyler ve bulmacalar üzerinde çalışmalar yaptırılabilir.
  7. Belli alanlarda sınıflandırma alıştırmaları yaptırılabilir ve bildiklerini söylemeleri sağlanır.

Örneğin ;

    1. Kaç ağaç adı biliyorsun?
    2. Kaç meyve adı biliyorsun?
    3. Kaç hayvan tanıyorsun?
    4. Kaç yemek biliyorsun?
    5. Kaç alet adı söyleyebilirsin? Gibi.
  1. Bir kelime söylenip buna uygun kafiyeli kelime bulup söylemeleri sağlanabilir. Grup çalışmaları, koro çalışmaları yapılabilir, radyo- TV. Konuşmaları izlettirilebilir.

Öğretmen okulda çocukların kelime bilgilerini ve sözel ifade yeteneklerini geliştirmek için bütün imkanlardan yararlanmalıdır. Sık sık müdahale etmek, acele etmek ve papağan gibi ezberletmeye çalışmaktan kaçınılmalıdır.

Hiç yorum yok: